Romatoloji, sıklıkla çok zor hastalıklarla uğraşan ve içinden çıkılamayacak kadar karışık şikayetlerle ilgilenen bir bilim dalıdır. Hiç ummadığınız sorunların ve bunun romatizma ile ne alakası var diyebileceğimiz durumların altında romatolojik bir hastalığın olması, çok karşılaştığımız bir durumdur. Dolayısıyla az bilinen ama az görülmeyen bu hastalıkların en büyük problemi geç tanı almalarıdır. En fazla geç tanı konulan hastalıklar arasında da skleroderma hatırı sayılır bir yer tutar.

            Ellerde genç yaşlardan itibaren üşüme ve morarma, ya da ileri yaşlarda bunun aniden başlaması, ciltte kalınlaşma ve bazen kuruluk, parmak uçlarında açılan küçük yaralar, kuru öksürük ve nefes darlığı, göğüs ağrısı, çarpıntı, mide bağırsak problemleri, vücutta ve özellikle avuç içlerinde ve yüzde çıkan kırmızı döküntüler, ağzını açamama, dudakların incelmesi gibi değişken bir şikayet listesi ile hastalarımız yıllarca teşhis edilemeden gezerler. 

          Bağışıklık sistemi bozuklukları sonucu gelişen pek çok hastalık gibi, skleroderma da kadınlarda erkeklere göre neredeyse 7-9 kat fazla görülür. Her 8-12 bayandan birisinde genç kızlık dönemlerinde görülebilen ve Raynaud adını verdiğimiz bu durumun ne zaman bir hastalığa yol açabileceğini tesbit etmek mümkündür. Soğuk ile ellerin ve özellikle parmakların beyazlaşması ve sonra morarmasına, ellerde şişlik, avuç içlerinde aşırı terleme, tırnak etrafının bozulması da eşlik ediyorsa hastalarımızın ileri romatolojik incelemeye alınması ve belli bir dönem takip edilmesi doğru bir yaklaşım şeklidir. Vücudumuzun yüzeyel kısımlarında yerleşen ve parmaklarda daha fazla olan ince damarların soğuk ortamlarda ve stres altında göstermeleri gereken doğal reflekslerini kaybetmesi yani gerektiği gibi genişleyip daralamaması sonucunda kan akımında meydana gelen dolaşım problemleri, ellerin mor gözükmesine yol açmaktadır. Zamanla uç kısımlarda gelişen doku beslenme problemleri de yara gelişmesine neden olur.

         Skleroderma aslında vücudumuzun pek çok organını etkileyen bir hastalıktır. Kelime anlamı olarak cildin kalınlaşması anlamına gelebilen ve gerçekten de cilt problemlerinin ön planda görüldüğü bu hastalıkta, deri normal yapısını kaybeder. Hastalığın ilk yıllarında belirgin olarak cilt kalınlaşması varken zaman içerisinde etkilenen deri bölgelerinde incelme başlayabilir. Ellerdeki cilt kalınlığı dirsek altı ve dizlere kadar olan deri bölgelerinde yoğun olarak görülür. Yüz derisinde gelişen kalınlaşmalar hastaların en fazla rahatsız olduğu şikayettlerindendir. Ciltte çıkan kırmızı döküntüler, burada bozulan küçük kılcal damar ağlarıdır. Hastalığın en sorunlu yanlarından bir tanesi vücudumuzun normal damar yapısının bozulmasıdır. Bu bozukluk yüzeyel damarlarda daha erken dönemde farkedilir.

        Erken dönemde tanı konamamış veya çıktığı andan itibaren tedavisi iyi yapılamamış kişilerde, damar hastalığı nedeniyle gelişen el ve ayak parmak yaraları zamanla gangrene dönüşebilir ve parmak, el veya ayak kayıplarına yol açar. Benzer bozukluk iç organlarımızda da gelişir ve kalbe gelen kirli kanı akciğere taşıyan pulmoner arter ismindeki damar da bozulmaya başlar. Özellikle geç tanı konmuş hastalarda böbreğe giden ince damarlarda da bozulmalar başlar. Tüm bu damarsal bozukluklar, tarif edilen bölgelerde tansiyonu yükseltir ve ağır kalp ve böbrek hastalıkları gelişebilir.Skleroderma sadece damar ve cildi etkilemez. Hastalığın temel mantığı normal bağ dokusu yapılarının da bozulmasıdır.

      Bağ dokusu vücudumuzun her tarafında olduğu için de etkilenmeyen bölge miktarı hayli azdır. Bu hastaların akciğerlerindeki normal yapının bozulmasıyla akciğer hastalığı gelişebilir. Nefes darlığı ve kuru öksürük ilk akciğer şikayetleridir. Hasta özellikle iş yapınca nefes darlığından yakınır. Aynı nedene bağlı olarak hastalarda gelişen önemli bir sorun da, ağızdan başlayarak tüm yemek borusu, mide ve bağırsağın harabiyetidir. Reflü dediğimiz, yenmiş gıdaların mideden ağza kaçmasına bağlı göğüs yanmasından tutun, karın ve mide bölgelerinde şişkinlik hissi, çabuk doyma, ishal ve kabızlık atakları ve ciddi kilo kayıpları görülmektedir. Bütün iltihabi romatizma hastalıklarının ortak özellikleri eklem ağrıları ve şişlikleridir. Sklerodermada da özellikle el bilekleri ve el parmaklarında artrit dediğimiz bu tablo gelişmektedir. Ancak romatoid artrit hastalığında olduğu gibi eklem hasarı gözükmese de, cilt ve cilt altı bağ dokusu etkilendiği ve deri, altındaki kemik dokuya iyice yapışacağı için eller giderek ne tam açılır ne de tam kapanır vaziyette kasılı kalmaktadır.

      Bağışıklık sisteminin bozulduğu tüm hastalıklardan farklı olarak sklerodermada ilave hastalıklar da fazlaca görülür. Sıklıkla tiroid hastalıkları, diğer bağışıklık sistemi bozukluğu hastalıkları (sistemik lupus, Sjögren, myozit..vb) en tipik örneklerdir. Gebelik sorunları, erken ve ölü doğumlar sık karşılaşılan sorunlardır. Bu hastalarımızın gebeliğinin yönetilmesinde mutlaka romatoloji doktoru işin içinde yer almalıdır.Bu kadar karmaşık, zor ve uzun süren bir hastalık sürecinde tedavinin en önemli noktası tüm bu değişiklikler başlamadan önce teşhis konabilmesidir.

     Günümüzde özellikle damar açıcı tedaviler ile parmak yaraları önlenebilmekte, kalp üzerindeki basınç yükselmesini etkili biçimde düşüren ilaçlar artık kullanılabilmektedir. Uzun süreli tedavide aspirinden, kortizon tedavisine, bağışıklık sistemini düzenleyici çok farklı alternatiflerle birlikte kullanılmaktadır. Mide-bağırsak sisteminin tedavisi, kolesterol düşürücü ilaçlar, hipertansiyon tedavisi, gerektiğinde kemik erimesi olarak bilinen osteoporoz ilaçları kullanılmaktadır. Her türlü detaya dikkat edilerek, aşırı ilaç yükü altında hastanın zorlanmamasına özen göstererek ve düzenli kontroller aksatılmaksızın uzun bir tedavi süreci doğru yönetilmelidir. Aslında bu teşhisi alan hastalarımız için romatoloji doktoru, artık ailenin bir ferdi gibi hastanın hayatının vazgeçilmez bir parçası haline gelir.Nelere dikkat etmeliyiz?
1.  Soğuk ve stress ile ellerde morarmamız var ve yukarıda anlattığımız şikayetler eşlik ediyorsa romatoloji uzmanına başvurulması gerekir.
2.   Skleroderma hastası isek, düzenli kontrolleri aksatmamalıyız.
3.    Sklerodermamız varsa yeni eklenen şikayetlerimizi romatoloğumuzla paylaşmalıyız.